इजरायल-इरान वार, पेट्रोलिय पदार्थको मूल्य तत्काल बढ्न सक्ने

काठमाडौं । आज बिहानै इरानले इजरायलमाथी आक्रमण गरेसँगै मध्यपूर्वमा थप नयाँ युद्धको बादल मडारीएको छ । इजरायल र हमासबीच युद्ध सुरु भएको करिव साँढे छ महिना पछि त्यसै क्षेत्रमा नयाँ युद्ध मडारीएको हो । पहिलेबाट नै हमास, हुथि लगायतका समुहहरुसँग युद्ध लडिरहेको इजरायललाई थप नयाँ मोर्चाबाट युद्ध सुरुहुँदा थप संकट पर्ने तथा इजरायलका सहयोगी हरुलाई थप व्ययभार पर्ने देखिन्छ ।

इजरायलसँग विभिन्न छद्म समूह मार्फत लडिरहेको इरान अबभने प्रत्यक्ष रुपमा यूद्धमा होमिएको प्रतित हुन्छ । यसबाट मध्यपूर्व लगायत संसारभर नै अनिस्चितता मूल्य बृद्धि लगायतका समस्याहरु झन् विकराल रुपमा आउने जोखिम उच्च रहेको छ ।

इजरायलले हमासबिरुद्ध युद्ध गरिरहँदा अरब देशहरू इजरायल विरुद्ध संगठित भएर प्रतिकारमा उत्रिने संभावना बढिरहेको अवस्थामा इरान समेत प्रत्यक्ष रुपमा युद्धमा सामेल हुँदा इजरायल बिरुद्ध अरब एकताको संभावना अझ प्रगाड भएको छ ।

यसो भइहालेमा दुवैतर्फबाट तनावसँगै विभिन्न खाले प्रतिबन्धको घोषणा हुन सक्छ । यसमध्ये एक हुन सक्छ– इरानकाे तेल आपूर्तिमा प्रतिबन्ध । उसो त, अरब देशहरूले इजरायल, अमेरिकासहित पश्चिमा देशमा यसअघि दुईपल्ट तेल सप्लाई रोकेका थिए । पहिलोपल्टको रोकमा खासै प्रभाव नपरे पनि दोस्रो रोकले विश्वमै प्रभाव पारेको थियो । त्यो बेला तेलको मूल्य ५ गुणासम्म बढेको थियो, जसका कारण संसारको अर्थ व्यवस्थाले ठूलो झट्का सहनुपरेको थियो ।

साउदी रणनीति

साउदी अरबले तेल उत्पादनमा गरेकाे हरेक दिन १० लाख ब्यारेलको कटौती हालसम्म जारी राखेको छ । साउदीको हरेक दिन तेल उत्पादन ९० लाख ब्यारेल रहेको छ । साउदीको एसपीएका अनुसार, साउदी अरबको ऊर्जा मन्त्रालयले बजारमा स्थिरता ल्याउनका लागि यस्तो कटौती गरेको जनाएको छ । साउदी अरबको नेतृत्वमा रहेको तेल उत्पादक देशको संगठन (ओपेक)ले पनि कच्चा तेलको मूल्यलाई स्थिर राख्न उत्पादनमा कटौती गर्ने निर्णय गरेको जनाएको छ ।

ओपेक प्लस देश, जसको अर्थव्यवस्था तेलबाट हुने आयमै निर्भर छ, ती देश कच्चा तेलको मूल्य उच्च भएको देख्न चाहन्छन् । इजरायल–हमास युद्धपछि अरब देशले इजरायल र अमेरिकालाई तेल बेच्न रोक लगाए भने यसबाट संसारमा उथलपुथल मच्चिन सक्ने अनुमान छ । यसबाट संसारको सबैभन्दा ठूलो अर्थव्यवस्था अमेरिकामा महँगीको नयाँ लहर फैलिनेछ र, संसारभरिकै अर्थ व्यवस्थामा गहिरो चोट पुग्नेछ ।

तेलमा इरानको भुमिका

इरान ओपेकको तेस्रो ठूलो तेल उत्पादक राष्ट्र हो । विज्ञहरूका अनुसार इरानी कच्चा तेलको आपूर्ति र उत्पादन दुबैमा पहिलेदेखि नै समस्या थियो । अब मध्यपूर्वको तनावमा इरानको प्रवेश र इजरायलसँगको युद्धले थप संकट निम्त्याउन सक्छ । आजबाट नै त्यसको असर बजारमा देखिन थालेको छ । यस्तै हो भने सोमबार बाटनै कच्चा तेलको मूल्य प्रति ब्यारेल १०० डलर माथि पूग्ने सम्भावना छ ।

इरानले इजरायलविरुद्ध ३ सय ड्रोन मिसाइल प्रहार गरेसँगै इजरायल र अमेरिकाबीच प्रतिकारात्मक कारबाहीका लागि वार्ता भइरहेको छ । विज्ञहरुको विश्वास गर्ने हो भने यो तनावका कारण कच्चा तेलको मूल्य प्रति ब्यारेल १०० डलर सजिलै नाघ्ने छ ।

ओपेकको तेस्रो ठूलो तेल उत्पादक राष्ट्र नै प्रत्यक्ष रुपमा युद्धमा हाेमिनु , इजरायलले पनि इरानमाथि आक्रमण गर्ने याेजना बनाउनुका साथै अमेरिकी सरकारले इरानमाथि थप प्रतिबन्धहरू लगाउने हो भने कच्चा तेलको मूल्यले समेत उपल्लाे उडान भर्ने निस्चित रहेको छ ।

मध्यपूर्वको अस्थिरताका कारण कच्चा तेलको आपूर्ति र उत्पादन दुवैमा पहिलेदेखि नै समस्या थियो । अब यस क्षेत्रको तनावमा इरानको प्रत्यक्ष प्रवेशले थप संकट सिर्जना गर्नेछ । विश्वका तेल आयातकर्ता सबै देशहरू महँगो कच्चा तेलका लागि तयार हुनुपर्ने अवस्था आएको छ ।

जसमा भारत, चिन जस्ता विश्वका ठुलाअर्थतन्त्रहरु समेत पर्दछन् जसकाे आफ्नो आवश्यकताको ८० प्रतिशतभन्दा बढी उर्जा आयातमा निर्भर छ । कच्चा तेलको मूल्यका कारण यस्ता देशहरूमा मुद्रास्फीति, महंगी  बढ्ने इतिहाँसले देखाएको छ ।

कच्चा तेलको मूल्य

इरान-इजरायल यूद्धमा इजरायलले अमेरिकी सरकारसँग  इरानमाथी ठूलो कारबाहीको अपिल गरेको छ । यस्तो अवस्थामा अमेरिकाले इरानमाथि प्रत्यक्ष शैन्य कारवाही तथा दुई वर्षअघि रुसमाथि चालेको आर्थिक प्रतिबन्ध जस्ता कदम उठाउन सक्छ ।

यदि अमेरीकाले इरानमा यूद्ध वा थप प्रतिबन्ध लगायो र यूद्धका कारण इरानी तेल प्रणालीमा समस्या उत्पन्न भयो भने विश्वमा तेल संकट चरम सीमामा पुग्नेछ र एकाएक कच्चा तेलको मूल्य आकाश छुन थाल्छ ।

अहिले खाडी मुलुकबाट तेल प्रति ब्यारेल ९० डलरमा व्यापार भइरहेको छ । यो आक्रमण र इरानमाथिको सम्भावित अमेरिकी कारबाहीलाई ध्यानमा राख्दै सोमबार अन्तर्राष्ट्रिय बजार खुलेपछि कच्चा तेलको मूल्यमा १० प्रतिशतभन्दा बढीको वृद्धि हुने अनुमान रहेको छ । जसबाट सोमबार नै तेलको मूल्यले सय डरल प्रति ब्यारेलको आँकडा पार गर्न सक्छ ।

नेपालमा प्रभाव

यदि कच्चा तेलको मूल्य प्रति ब्यारेल १०० डलर नाघ्यो भने विश्वका सम्पुर्ण तेल आयातकर्ता देशहरुमा इन्धनको मूल्य बढ्ने छ । नेपालको कुरा गर्ने हो भने विगतको अनुभवको आधारमा पेट्रोलको मूल्य २ सय रुपौयाँको हाराहारीमा पुग्ने छ । संकट लम्बिदैं गए मूल्यले २ सयको आँकडा समेत सजिलै पार गर्ने छ । जसबाट नेपालले थप मूल्य बृद्धी, मुद्रा स्फिती तथा अझै गहिरो आर्थिक संकटको समना गर्नुपर्ने हुन्छ ।